kurşun(II) oksit olarak da adlandırılan Kurşun monoksit , PbO moleküler formülüne sahip inorganik bileşiktir. PbO iki polimorfda oluşur: tetragonal kristal yapıya sahip litarj ve ortorombik kristal yapıya sahip massikot. PbO için modern uygulamalar çoğunlukla kurşun bazlı endüstriyel cam ve, bilgisayar bileşenlerini de kapsayan endüstriyel seramiklerdir. Amfoterik bir oksittir.^[2]

Yapımı

PbO, kurşun metalinin yaklaşık 600 °C’de havada ısıtılmasıyla hazırlanabilir . Bu sıcaklıkta, diğer kurşun oksitlerin havada oksidasyonunun da son ürünüdür:^[3]

PbO₂ 293 °C→ Pb₁₂O₁₉ 351 °C→ Pb₁₂O₁₇ 375 °C→ Pb₃O₄ 605 °C→ PbO

Kurşun(II) nitrat veya kurşun(II) karbonatın termal ayrışması da PbO oluşumuna neden olur:

2 Pb(NO₃)₂ → 2 PbO + 4 NO₂ + O₂

PbCO₃ → PbO + CO₂

PbO, ham kurşun cevherlerini metalik kurşun haline getirmek için büyük bir ara ürün olarak üretilir. Kurşun cevheri çoğunlukla galen (kurşun(II) sülfür)’dir. Yaklaşık 1000 °C sıcaklıkta sülfür, oksite dönüştürülür:^[4]

2 PbS + 3 O₂ → 2 PbO + 2 SO₂

Metalik kurşun, PbO’in karbon monoksit ile yaklaşık 1200 °C’de indirgenmesiyle elde edilir:^[5]

PbO + CO → Pb + CO₂

Yapısı

X ışını kristalografisi ile belirlendiği gibi, hem polimorflar hem de tetragonal ve ortorombik piramidal dört koordinatlı bir kurşun merkeze sahiptir. Tetragonal formda dört kurşun–oksijen bağı aynı uzunluğa sahiptir. Ancak, ortorombikte bağların ikisi daha kısa ve ikisi daha uzundur. Piramidal görünüş stereokimyasal olarak aktif yalın çift elektron varlığını gösterir.^[6] PbO, tetragonal örgü yapısında meydana geldiğinde buna litarj; ve PbO, ortorombik örgü yapısına sahip olduğunda buna massikot denir. PbO kontrollü ısıtma ve soğutma ile massikottan litarja veya tersi olarak değiştirilebilir.^[7] Tetragonal form genellikle kırmızı veya turuncu, ortorombik formda genellikle sarı veya turuncudur. Ancak, renk yapının çok güvenilir bir göstergesi değildir.^[8] PbO’in tetragonal ve ortorombik formları doğal olarak nadir mineraller olarak bulunur.

Reaksiyonları

Bu maddenin kırmızı ve sarı formları entalpideki küçük bir değişikle ilişkilidir:

                                    PbO_(kırmızı) → PbO_(sarı)   ΔH = 1.6 kJ/mol   

PbO amfoteriktir, yani hem asitlerle hem de bazlarla reaksiyona girer. Asitlerle, [Pb₆O(OH)₆]⁺⁴ gibi okso kümelerinin aracılığıyla Pb⁺² tuzları oluşturur. Kuvvetli bazlarla, PbO plumbit (plumbat(II) olarak da adlandırılır) tuzları oluşturmak için çözünür:^[9]

                                         PbO + H₂O + OH⁻ → [Pb(OH)]⁻3

Uygulama alanları

Kurşun camdaki kurşun türü normalde PbO’dir. Bu nedenle, PbO cam yapımında yaygın olarak kullanılır. Cama bağlı olarak, camda PbO kullanmanın faydası camın kırılma indisini arttırmak, camın viskozitesini azaltmak, camın elektriksel özdirencini arttırmak ve camın X ışınlarını absorbe etme kabiliyetini arttırmak gibi bir veya daha fazla olabilir. PbO’in endüstriyel seramiklere eklenmesi (camda olduğu gibi), malzemeleri manyetik ve elektriksel olarak daha inert hale getirir ([[Curie sıcaklığı]nı arttırarak]) ve genelliklede bu amaçla kullanılır.^[10] Tarihsel olarak PbO, ev seramikleri için seramik sırlarında da yaygın olarak kullanılmıştır ve halen kullanılmaktadır, ancak artık yaygın olarak kullanılmamaktadır. Diğer daha az baskın uygulamalar, kauçuğun vulkanizasyonu ve belirli pigmentlerin ve boyaların üretimini içerir.^[2] PbO, katot ışını tüpünün camında X ışını emisyonunu engellemek için kullanılır, ancak esas olarak boyun ve hunide kullanılır çünkü ön panelde kullanıldığında renk değişikliğine neden olabilir. Ön panel için stronsiyum oksit tercih edilir.

Kurşun tüketimi ve dolayısıyla PbO’nun işlenmesi otomobil sayısı ile ilişkilidir, çünkü otomobil kurşun asit akülerinin ana bileşeni olmaya devam etmektedir.^[11]

Toz halinde litarj formunda, yaldız yapımında kullanılan hava şartlarına dayanıklı bir haşıl oluşturmak için bezir yağı ile karıştırılıp kaynatılabilir. Litarj, altın varağa sıcak ve parlak görünmesini sağlayan koyu kırmızı bir renk verirken, bezir yağı yapışma ve dayanıklı düz bir ciltleme yüzeyi sağlar.

PbO organik sentezde, belirli kondenzasyon reaksiyonlarında kullanılır.^[12]

PbO, Plumbikon adı verilen bir video kamera tüpündeki giriş fotoiletkenidir.

Kurşun Tetra Oksit

Sülyen, kırmızı kurşun veya minyum olarak da adlandırılan, Kurşun(II, IV) oksit Pb₃O₄ formülüne sahip inorganik bileşiktir. Parlak kırmızı veya turuncu renkli bir katı olan kurşun tetraoksit, akülerin üretiminde ve pas önleyici astar boyalarda pigment olarak kullanılır. Hem Pb(II) hem de Pb(IV)’den ikiye bir oranında oluşan bir karışık değerlikli bileşik örneğidir.

                                  Molekül formülü: Pb3O4
                                         Yoğunluk: 8.3 g cm−3
                                         Buhar basıncı: 1.3 kPa (0 °C’de)